قرارداد بیع متقابل چیست ؟
در حقوق ایران از قرارداد بیع متقابل با نام قرارداد بازخرید یاد می‌شود. معادل انگلیسی آن، معاهده یا قرارداد بای‌بک (Buy Back Agreements) می‌باشد. به عبارتی این قرارداد از جمله معاهدات خرید خدمت به شمار می‌رود. در واقع آن نیز به عنوان یکی از پراهمیت‌ترین روش‌های تجارت متقابل معرفی می‌شود. نقش این نوع قرارداد در یک نگرشی کلّی انتقال سرمایه و فناوری از کشورهای صنعتی به کشورهای در حال توسعه و یا کمتر توسعه یافته است.
قرارداد بیع متقابل در قوانین ایران
در قوانین ایران برای قراردادهای بیع متقابل در نفت به گونه‌ای اختصاصی ماده‌‌ای نگارش نگردیده است. ولی در ماده‌ی دو آیین‌نامه چگونگی معاهدات بیع متقابل غیرنفتی یک تعریف به خود اختصاص داده است. ما عین این ماده را برای شما در قسمت ذیل آورده‌ایم؛
«بیع متقابل یا معاملات دوجانبه به مجموعه‌ای از روش‌های معاملاتی اطلاق می‌شود که به‌موجب آن سرمایه‌گذار تعهد می‌کند که تمام یا بخشی از تسهیلات مالی (نقدی و غیرنقدی) را برای تأمین کالاها و خدمات موردنیاز، شامل کالاهای سرمایه‌ای یا واسطه‌ای یا مواد اولیه یا خدمات برای ایجاد، توسعه، بازسازی و اصلاح واحد تولیدی یا خدماتی، در اختیار سرمایهپذیر قرار دهد و بازپرداخت تسهیلات، شامل اصل و هزینه‌های تبعی آن را از محل صدور کالا و خدمات تولیدی سرمایهپذیر دریافت کند.
به‌عبارت دیگر در این قرارداد، سرمایه‌گذار خارجی (بخش خصوصی) تعهد می‌کند که یک میدان نفتی را با تأمین منابع مالی، فناوری و دانش فنی، ارائهٔ تجهیزات و موارد لازم توسعه دهد. هزینهٔ سرمایه‌گذاری و حق‌الزحمهٔ او نیز از طریق اختصاص بخش نفت تولیدی به سرمایه‌گذار بازیافت می‌شود. بیع متقابل نفتی ایران ویژگی خاصی دارد که به‌موجب آن بخش خصوصی به‌عنوان پیمانکار عملیات، توسعهٔ میادین نفت و گاز مکشوفه را طی مدتی معین و با سرمایهٔ خود انجام می‌دهد و با شروع تولید، کلیهٔ عملیات میدان را به شرکت ملی نفت تحویل می‌دهد و درمقابل می‌تواند حداکثر ۶۰ درصد از تولید پروژه را به‌مدت ۵ الی ۷ سال جهت استهلاک اقساط سرمایه، هزینه‌ها و حق‌الزحمهٔ خود به قیمت روز دریافت نماید.»
بیع متقابل به چه معناست؟ قرارداد بیع متقابل یعنی چه!
ه منظور پاسخ صریح و روان به پرسش شما ما سعی می‌کنیم معاهده خرید متقابل را به زبانی ساده برای شما بازگو نماییم. ممکن است بهترین تعریفی را که ما بتوانیم با توجه به ماده‌ی قانونی بیان شده در قسمت فوقانی بیان داریم این باشد؛ «نمونه قرارداد خرید متقابل به عبارتی یک قرارداد سرمایه‌گذاری می‌باشد که بعد از انعقاد آن با فردی خارجی، وی متعهد می‌گردد که یک پروژه را توسعه یا تشکیل دهد. حال در مقابل طرف دیگر معاهده میبایست در انتهای قرارداد از سود به دست آمده، کلّیه‌ی هزینه‌های طرف دیگر را به همراه سود معین گردیده، پرداخت کند.»
طرفین قرارداد بیع متقابل چه کسانی می‌باشند؟
یک قرارداد خرید متقابل چون سایر عقود، میان دو شخص انعقاد پیدا می‌کند. به عنوان نمونه در مبحث معاهده خرید متقابل نفت، یک معاهده بین وزارت نفت ایران و کمپانی توتال به عنوان سرمایه‌گذار و کشور ایران «وزارت نفت» به عنوان سرمایهپذیر مورد توجه قرار گرفت. حال چگونه جای طرفین در طی قرارداد تغییر پیدا می‌کند؟
روش قرارداد خرید متقابل!
براساس تعریف ارائه شده از این قرارداد، این نوع از معامله از الحاق دو معامله دیگر شکل می‌گیرد. طی معاهده اوّل طرف سرمایه‌گذار، سرمایه ابتدایی، فناوری، تجهیزات و امکانات و ماشین‌آلات مورد نیاز برای توسعه و تشکیل بخش تولیدی و خدماتی را به همراه خواهد آورد. حال کشور سرمایهپذیر متعهد خواهد شد که به واسطه‌ی فروش محصولات تولید شده و سود به دست آمده، سرمایه اوّلیه و آن میزان سود که از ابتدا درون متن قرارداد آمده را پرداخت می‌نماید. طی قرارداد دوّم، کشور سرمایه‌گذار می‌پذیرد که از محصولات تولید گردیده بازخرید نماید.
به عبارتی روش معاهده خرید متقابل به زبانی ساده بدین حالت خواهد بود؛
«طی قرارداد ابتدایی، سرمایه‌گذار تعهد می‌نماید که امکاناتی را فراهم آورد و توسعه و پیشرفت را شکل بدهد. طی قرارداد دوّم مشخص می‌گردد که آن طرف معاهده، محصولاتی که به واسطه‌ی همان فناوری و امکانات تولید گردیده است را بازخرید نماید.»
به عبارتی روش معاهده خرید متقابل به زبانی ساده بدین حالت خواهد بود؛
«طی قرارداد ابتدایی، سرمایه‌گذار تعهد می‌نماید که امکاناتی را فراهم آورد و توسعه و پیشرفت را شکل بدهد. طی قرارداد دوّم مشخص می‌گردد که آن طرف معاهده، محصولاتی که به واسطه‌ی همان فناوری و امکانات تولید گردیده است را بازخرید نماید.»
مهم‌ترین مزایا و معایب قرارداد بیع متقابل
ما در این قسمت مهم‌ترین مزایا و معایب قرارداد خرید متقابل را بررسی خواهیم کرد. لطفاً با ما همراه باشید؛
مزایا
با استناد به چهارچوب‌هایی که براساس قانون بر جذب سرمایه خارجی در نظر انگاشته شده است، قرارداد بیع متقابل شیوه‌ی مناسبی برای انجام این موضوع پراهمیت است. به عبارتی مقصود از جذب سرمایه خارجی، تنها مبحث سرمایه‌ی مالی نمی‌باشد. بلکه دربرگیرنده ماشین‌آلات، تجهیزات، امکانات، سرمایه مالی و مهارت و تخصص است.
حال دوّمین منفعتی که می‌توانیم برای این نوع از قرارداد در نظر بگیریم، مبحث مالکیت می‌باشد. در معاهده خرید متقابل مالکیت کشور سرمایهپذیر بر آن بخش تولیدی و خدماتی کاملاً حفظ خواهد شد. همچنین اگر طرف مقابل «سرمایه‌گذار» تجهیزات و امکاناتی را برای انجام تعهدات این قرارداد تهیه نماید، مالکیت آن دستگاه برای طرف سرمایهپذیر خواهد بود. این نکته مقدار اهمیت قرارداد بیع متقابل را در زمان تحریم کشورها علیه یک‌دیگر، شفاف‌تر می‌نماید.
بنابراین اگر که ما بخواهیم مزیت‌های این معاهده را روشن‌تر توضیح بدهیم باید بگوییم که؛ با کمک معاهده هم می‌توان سرمایه‌های خارجی را به حد به‌سزایی جذب نمود. هم در قالب سرمایه روانه شده به سمت و سوی کشور، فناوری و نوآوری را به کشور وارد نمود. ضمن آن‌که در پایان تمامی حقوق و امتیازات و تولیدات پروژه، متعلق به کشور سرمایهپذیر خواهد بود.
معایب
شاید بتوانیم اوّلین معایب این نوع از قرارداد را در تضعیف توان و قدرت نیروی داخلی کشور خلاصه کنیم. با وجود رشد بالا و بازدهی خوب، در پایان از نیروهای داخلی استفاده نمی‌شود. بنابراین نرخ بیکاری با وجود استفاده از منابع متنوع تغییری پیدا نمی‌کند.
دوّمین عیب در تضعیف صنایع داخلی جای می‌گیرد! گاهاً پیش از انعقاد قرارداد بیع متقابل از بعضی شرکت‌های دولتی و یا خصوصی داخلی برای تکمیل بخش کوچکی از پروژه بهره‌گیری می‌شود. ولی به عبارتی توان استفاده از آن شرکت‌ها بسیار بیشتر از آن چیزی می‌باشد که در معاهده از آن‌ها طلب می‌گردد. این موضوع قطعاً به مرور زمان موجب تضعیف شرکت‌های تولیدی و خدماتی داخلی خواهد شد.
عدم انتقال تکنولوژی نوین هم از جمله معایب این نوع از قرارداد محسوب می‌شود. در تعداد بسیاری از قرارداد بیع متقابل، کشور سرمایه‌گذار امکانات حائز اهمیت و با ارزش خویش را که مرتبط با معاهده باشد، وارد کشور سرمایهپذیر نخواهد کرد. به عبارتی کشور موردنظر از تجهیزات قدیمی خود برای این کار استفاده می‌نماید.
در پایان این بخش به این نکته توجه داشته باشید که مزایا و معایب قرارداد خرید متقابل با تنظیم صحیح متن معاهده تا حدودی قابل کنترل خواهد بود. حال آن‌که این نوع از قراردادها برای کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته اهمیت بسیاری خواهد داشت. گویا آن‌ها می‌توانند بدین طریق رشد اقتصادی و افزایش تولیدات خود را برنامه‌ریزی نمایند.
معاهده خرید متقابل در موضوع نفت!
معاهده خرید متقابل نفتی اکثراً برای توسعه میادین نفت و گاز و یا احداث پالایشگاه مورد بهره‌گیری واقع می‌شود. ما از انواع قرارداد بیع متقابل می‌توانیم به معاهده شرکت ملّی نفت ایران به منظور راه‌اندازی پالایشگاه گاز عسلویه اشاره نماییم.
منبع: سروش عدل
بدون دیدگاه