اهلیت قانونی به چه معناست؟

اهلیت در لغت به معنای سزاوای، استحقاق، صلاحیت برای کاری است. اهلیت به معنای شایستگی و صلاحیت فرد از نظر حقوقی برای مالک شدن یک حق یا اعمال آن است. فرد برای انجام امور حقوقی مشخصی باید دارای ویژگی هایی باشد، به این ویژگی اهلیت قانونی می گویند. به عبارتی دیگر اهلیت به مجموعه ای از این خصوصیات و خصلت هایی که شایستگی داشتن یا اعمال یک حق را می دهد ، گفته می شود.

قانون می گوید که افراد برای اعمال امور حقوقی باید ویژگی های خاصی داشته باشند. دارا بودن این ویژگی ها باعث می شود که افراد توانایی امور معینی را داشته باشند و در صورت عدم فقدان این ویژگی ها، قادر به انجام این امور نخواهند بود. هر انسانی به عنوان شخص حقیقی از زمان تولد شایستگی دارا شدن حقوق را دارد، اما برای اجرای امور حقوقی باید شرایط ویژه ای داشته باشد.
از منظر حقوقی باید گفت اهلیت شایستگی است که قانون به فرد اعطا می کند، تا آن فرد بتواند صاحب یک حق شود یا آن را اجرا کند. به مجموعه این صفات و شایستگی ها اهلیت قانونی می گویند.

آشنایی با انواع اهلیت

اهلیت حقوقی به توانایی دارا شدن حق، اهلیت تمتع و به اجرا گذاشتن حق، اهلیت استیفا می گویند. بنابراین در حقوق ایران اهلیت دو نوع است:اهلیت تمتع و اهلیت استیفا

اهلیت اشخاص حقیقی

۱- اهلیت تمتع

اهلیت تمتع به این معناست که اشخاص بطور قانونی حقوقی را دارا باشند. تمامی این افراد یا اشخاص حقیقی چه صغیر، چه کبیر از اهلیت تمتع یا مالک بودن حق برخوردارند. ماده ۹۵۶ قانون مدنی می گوید اهلیت تمتع یا داشتن حق مالکیت از تولد فرد آغاز شده و با مرگ آن پایان می یابد. یعنی فرد تنها با مرگ است که اهلیت تمتع را از دست می دهد. البته در بعضی موارد قانون این حق را از بعضی افراد سلب کرده است. به عنوان مثال اشخاص خارجی نمی توانند زمین های زراعتی و کشاورزی را مالک شوند و به عبارت دیگر اهلیت تمتع مالکیت افراد زراعی را ندارند.

۲- اهلیت استیفا

در فرهنگ فارسی استیفا به معنای انتفاع و بهره بردن است و در علوم حقوقی اسلامی به معنای گرفتن کامل حق به وسیله صاحب حق می گویند. اهلیت استیفا را اهلیت تصرف نیز می نامند، این نوع اهلیت به معنای شایستگی قانونی برای اجرای حق است. برای اینکه فرد، اهلیت استیفا داشته باشد، باید عاقل، بالغ و رشید باشد. عقل، بلوغ و رشد سه فاکتور مهم برای داشتن اهلیت استیفا است.
ماده ۹۵۸ قانون مدنی:
هر انسان متمتع از حقوق مدنی خواهد بود لیکن هیچکس نمی‌تواند حقوق خود را اجرا کند مگر اینکه برای این امر اهلیت قانونی داشته باشد
ماده ۲۱۰ قانون مدنی:
متعاملین باید برای معامله اهلیت داشته باشند.
ماده ۲۱۱ قانون مدنی:
برای اینکه متعاملین اهل محسوب شوند باید بالغ و عاقل و رشید باشند.
ماده ۲۱۲ قانون مدنی:
معامله با اشخاصی که بالغ یا عاقل یا رشید نیستند به واسطه عدم اهلیت باطل است.

در قانون اگر فرد اهلیت استیفا نداشته باشد، محجور نامیده می شود. در بخش بعدی به این می پردازیم که چه اشخاصی به عنوان محجور اطلاق می شوند.

طبق قانون به چه اشخاصی عنوان محجور اطلاق می‌شود؟

۱- مجانین

مجنون کسی است که توانایی تمیز ضرر و زیان و تشخیص مصلحت خود را ندارد، به معنای دیگر قوه درک و تشخیص ندارد. مجنون ادواری همانطور که از نام آن برمی آید، فردی ست که دوره ای دچار جنون می شود و بعد از دوره جنون به حالت عادی و نرمال برمی گردد. مجنون دائمی شخصی است که همیشه و دائما از نظر عقلی در وضعیت درستی قرار ندارد و کارهایی خارج از اراده انجام می دهد.

۲- صغار یا افراد غیر بالغ

سن بلوغ در ایران برای دختران ۹ سال و برای پسران ۱۵ سال است. بنابراین پسر تا قبل ۱۵ سالگی و دختر تا قبل ۹ سالگی بالغ محسوب نمی شود. قابل ذکر است که صغار در قانون ایران به دو دسته صغار ممیز و غیر ممیز تقسیم می شود. صغیر ممیز کسی است که می تواند نفع و ضرر را از یکدیگر تشخیص بدهد، نقطه مقابل آن صغیر غیر ممیز است که فاقد قوه تشخیص خوب و بد است.

۳- افراد غیر رشید

فرد غیر رشید همان فرد سفیه محسوب می شود و به معنای فردی است که در امور مالی، محجور باشد. بنابراین رشد اشخاص فقط در زمینه مسائل مالی مورد توجه قانون گذار ایران است و معمولا در رویه قضایی سن رشد ۱۸ سالگی است. مگر زمانیکه دادگاه عدم رشد شخص را تایید و احراز کرده و در مورد آن حکم خود را صادر کند.

همانطور که خواندیم، اهلیت قانونی از آن افرادی ست که به سن خاصی رسیده باشند، دارای جنون نباشند و توانایی تشخیص ضرر و زیان خود را داشته باشند. نقطه مقابل افراد دارای اهلیت قانونی، محجور بودن فرد است. فرد محجور دارای اهلیت قانونی برای اعمال حقوق قانونی خود و حق مالکیت نیست.

با نرم افزار مدیریت قرارداد تمامی اسناد خود را در فرمت مناسب آرشیو و با چند کلیک آنها را پیدا کنید. مناقصه آنلاین برگزار کنید. تامین کنندگان خود را ارزیابی کیفی و کمی کنید. وندور لیست تشکیل دهید. استعلام قیمت بگیرید و تمامی امور مربوط به مدیریت قرارداد را به این نرم افزار بسپارید.

برای درخواست دموی حضوری یا آنلاین نرم افزار مدیریت امور قراردادها، کافیست فرم درخواست دمو را پر کنید تا کارشناسان ما در اسرع وقت برای هماهنگی جلسه دمو با شما تماس بگیرند.