صورت معاملات فصلی چیست؟ همه چیز درباره گزارش خرید و فروش فصلی (ماده ۱۶۹)

یکی از اصطلاحات نسبتاً جدید مالیات ایران، مالیات فصلی یا همان صورت معاملات فصلی است. این نحوه ابراز درآمد چند سالی است که به‌صورت جدی بر روی برخی مشاغل اعمال می‌شود. در این مقاله قصد شرح کامل صورت معاملات فصلی را داریم و ضمن بیان جوانب مختلف آن اعم از مشمولیت‌ها، معافیت‌ها، نحوه ارائه و دیگر ویژگی‌های این قانون، به شما خواهیم گفت که صورت معاملات فصلی چیست.

صورت معاملات فصلی چیست؟

یکی از راه‌کارهای تسریع در روند ارزیابی مالیات و افزایش دقت و شفافیت در آن، دریافت صورتحساب معاملات در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت است. این روش که به نام مالیات فصلی شناخته می‌شود، چند سالی است که در ایران و با نام صورت معاملات فصلی به‌صورت قانونی در حال اجراشدن است. همان‌طور که گفته شد در این روش صاحبان کسب‌وکار فهرست معاملات خود را به‌صورت فصلی به سازمان امور مالیاتی تقدیم می‌کنند.

برای روشن‌تر شدن موضوع بهتر است ابتدا تعریف دقیق‌تری از معاملات فصلی ارائه دهیم.

تعریف معاملات فصلی

به‌تمامی خریدوفروش‌هایی که مؤدی (حقیقی و حقوقی) در مدت‌زمان معین انجام می‌دهد معاملات فصلی گفته می‌شود. در حقیقت همان‌گونه که از نام آن پیداست، این مدت‌زمان معین به‌صورت سه‌ماهه بوده و آغاز هر فصل خورشیدی، آغاز دوره سه‌ماهه است. در این دوره‌های سه‌ماهه مؤدی فهرست تمامی مبادلات خود را به همراه اطلاعات طرف معامله و دیگر اطلاعات موردنیاز به سازمان امور مالیاتی تقدیم می‌کند.

تفاوت صورت معاملات فصلی با ارزش افزوده

نکته‌ای که ممکن است برخی را به‌اشتباه بیندازد، یکی بودن صورت معاملات فصلی با مالیات با ارزش افزوده است. صورت معاملات فصلی تنها محدود به ارائه فهرست معاملات است و در آن مالیات جداگانه‌ای دریافت نمی‌شود. در حقیقت صورت معاملات فصلی تنها روشی برای شفاف‌تر شدن معاملات و معامله‌گران است.

درحالی‌که مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات است که درعین‌حال مشمولین آن ملزم به ارائه صورت معاملات فصلی هستند. در نظر داشته باشید که مشمولین ارائه صورت معاملات فصلی محدود به مشمولین پرداخت مالیات بر ارزش افزوده نیستند. دراین‌باره در ادامه یادداشت بیشتر خواهید خواند.

قبل از اینکه به‌طور کامل با قانون ارسال صورت معاملات فصلی آشنا شوید، بهتر است نیم‌نگاهی به تاریخچه آن در ایران بیندازیم.

تاریخچه صورت معاملات فصلی در ایران

همان‌طور که پیش‌ازاین گفته شد، صورت معاملات فصلی در ایران با نام مالیات فصلی نیز شناخته می‌شود. ارسال مالیات فصلی یا همان صورت معاملات فصلی برای اولین بار در سال 1373 در قانون وصول درآمدهای دولت مطرح شد. در این طرح دولت برای پیش‌بینی درآمد مالیاتی خود، کسانی که ملزم به دریافت کارت اقتصادی بودند را موظف به ارائه صورتحساب‌های خود در دوره‌های سه‌ماهه و درج شماره اقتصادی خریدار و فروشنده می‌کرد.

در سال ۱۳۸۰ دستورالعمل اجرایی ماده ۱۶۹ مکرر قانون مالیات‌های مستقیم دراین‌باره به تصویب رسید و الزام آن برای اشخاص حقیقی و حقوقی بیشتر شد. درنهایت و پس از 11 سال در سال 1391 این قانون رسماً به اجرا گذاشته شد و مؤدیان را ملزم به دریافت کد اقتصادی و درج کد اقتصادی خریدار و فروشنده در معاملات کرده و درعین‌حال از آن‌ها خواسته شد صورت معاملات خود را به‌صورت فصلی به سازمان امور مالیاتی ارسال کنند. در حقیقت فرایند ارائه این طرح و اجرایی شدن آن 18 سال به طول انجامید.

این قانون در سال ۱۳۹۴، هم‌زمان با اصلاح بندهایی از قانون مالیات‌های مستقیم، تغییراتی کرد که آنچه در ادامه می‌خوانید قانون صورت معاملات فصلی مطابق با آخرین تغییرات آن است.

قانون صورت معاملات فصلی در ایران

مطابق ماده ۱۶۹ قانون مالیات‌های مستقیم، مؤدیان مشمول ارائه صورت معاملات فصلی مکلف‌اند، برای تمامی معاملات خود صورتحساب صادر کرده و در آن شماره اقتصادی خود و طرف معامله را وارد کنند و در فواصل زمانی سه‌ماهه فهرست صورتحساب‌های خود را در قالب‌های مشخص به سازمان امور مالیاتی ارسال کنند.

افراد مشمول باید در نظر داشته باشند که درج شماره اقتصادی طرف معامله در صورتحساب ضروری است و عدم درج آن تخلف محسوب می‌شود. درصورتی‌که افراد حقیقی طرف معامله شماره اقتصادی دریافت نکرده‌اند، می‌توان از کد ملی آن‌ها به‌جای کد اقتصادی استفاده کرد. برای اشخاص حقوقی‌ای که شماره اقتصادی ندارند نیز می‌توان از شناسه ملی آن‌ها استفاده کرد.

چه اطلاعاتی را باید در صورت معاملات فصلی درج کرد؟

همان‌طور که گفته شد در صورتحساب‌های مشمولین، علاوه بر اطلاعات معامله بر اساس استانداردهای سازمان امور مالیاتی، باید شماره اقتصادی خریدار و فروشنده درج شود. در کنار این‌ها در موارد صادراتی و وارداتی، حسب مورد باید شماره کوتاژ اظهارنامه گمرکی و کد گمرک ترخیص کننده و شماره اختصاصی اشخاص خارجی (صرفاً در موارد وارداتی) را وارد کرد.

همچنین در معاملات ارزی باید مبالغ ارزی، نوع ارز، نرخ برابری ارز و معادل ریالی معامله انجام‌شده در صورتحساب‌ها و اسناد درآمدی صادره و همچنین در فهرست معاملات ارسالی آورده شود.

مشمولین ارسال صورت معاملات فصلی

بر اساس تبصره ۳ ماده ۱۶۹ قانون مالیات‌های مستقیم که به صورت معاملات فصلی اختصاص دارد، سه گروه موظف به ارسال صورت معاملات فصلی هستند. این سه گروه عبارت‌اند از؛

• اشخاص حقوقی (شرکت‌ها)
• اشخاص حقیقی (مشاغل) گروه اول
• صاحبان مشاغل مشمول اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده

استثنائات و معافیت‌های صورت معاملات فصلی

باوجود تمام قوانینی که برای ارسال صورت معاملات ارزی ذکر شد، برخی استثنائات و معافیت‌ها نیز در این قانون دیده‌شده است. در برخی موارد نیازی به درج شماره اقتصادی طرف معامله در صورتحساب نیست. این موارد عبارت‌اند از؛

موارد معاف از درج شماره اقتصادی

• فروش کالا و خدمات به مصرف‌کننده نهایی
• معامله با مشمولین ماده ۸۱ (شاغلین حوزه‌های کشاورزی، دام‌پروری، دامداری، پرورش ماهی و زنبورعسل و …)
• معامله با اشخاص حقیقی با مبلغ تا ۵ درصد حدنصاب «معاملات کوچک موضوع قانون برگزاری مناقصات» (این مبلغ در سال 98، یک‌میلیون شش‌صد و چهل هزار تومان است)
• خرید از فروشندگانی که ملزم به ثبت‌نام در نظام مالیاتی نیستند (ارگان‌ها و نهادهای دولتی و …)

همچنین برخی از معاملات مؤدیان نیز نیازمند ارسال صورتحساب نیست. این معاملات عبارت‌اند از؛

موارد معاف از ارسال صورتحساب

• خریدوفروش و سود و کارمزد اوراق بهادار
• خریدوفروش سهام الشرکه و حق تقدم سهام یا سهام الشرکه
• سود و کارمزد جریمه‌های بانک‌ها، صندوق تعاون، صندوق‌های حمایت از توسعه بخش کشاورزی، مؤسسات اعتباری غیر بانکی مجاز و صندوق‌های قرض‌الحسنه
• حق عضویت اعضاء مجامع حرفه‌ای، احزاب و انجمن‌ها و تشکل‌های غیردولتی دارای مجوز از مراجع ذی‌صلاح
• کمک‌ها، جوایز و هدایای بلاعوض
• مبالغی که تحت عناوین جریمه یا خسارت، انواع عوارض و مالیات (به‌استثناء مالیات و عوارض قانون مالیات بر ارزش افزوده) حق ثبت، حق تمبر، حقوق گمرکی و موارد مشابه به دستگاه‌های اجرائی پرداخت می‌شود
• وجوه پرداختی بابت حق نگهداری (شارژ) ساختمان محل فعالیت و آبونمان‌های پرداختی

مهلت ارسال صورت معاملات فصلی

همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، صورت معاملات فصلی باید در دوره‌های سه‌ماهه و بر اساس فصول شمسی به سازمان امور مالیاتی ارسال شوند؛ یک گزارش برای فصل بهار، یک گزارش برای فصل تابستان و به همین ترتیب برای پاییز و زمستان. مهلت ارسال صورت معاملات فصلی تا 45 روز یا همان یک ماه و نیم پس از پایان فصل است. به‌طور مثال، تا 15 مرداد فرصت دارید صورت معاملات فصل بهار خود را به سازمان امور مالیاتی ارسال کنید.

درصورتی‌که سررسید سال مالی یک شرکت در میان یکی از فصول شمسی باشد، آن شرکت موظف است یک گزارش معاملات فصلی برای شروع فصل تا شروع سال مالی و یک گزارش معاملات فصلی از شروع سال مالی تا پایان همان فصل ارائه دهد.

باوجود مهلت یک ماه نیمی که در قانون به آن اشاره‌شده، در مواردی برحسب ضرورت وزیر امور اقتصادی و دارایی می‌تواند مهلت ارسال صورت معاملات فصلی را تمدید و یا نحوه ارسال آن را تغییر دهد.

جرائم تخلف در صورت معاملات فصلی

تمام شرایطی که پیش‌ازاین برای تهیه و ارسال صورت معاملات فصلی گفته شد قابل تخطی است. قانون برای تخلف از این شرایط، جرائمی را برای مؤدیان در نظر گرفته است که در ادامه آن‌ها را می‌خوانید؛

تخلفات در صورت معاملات فصلی و جرائم آن‌ها

• عدم صورتحساب، عدم درج شماره اقتصادی خود یا طرف معامله در صورتحساب، استفاده از شماره اقتصادی دیگران در صورتحساب خود، استفاده از شماره اقتصادی خود در صورتحساب دیگران؛ جریمه به میزان ۲ درصد مبلغ مورد معامله
• عدم ارسال صورت معاملات فصلی از روش‌های اعلامی توسط سازمان امور مالیاتی؛ جریمه به میزان 1 درصد مبلغ معاملاتی فهرست‌های اعلام‌نشده

نحوه ارسال صورت معاملات فصلی

مطابق ماده ۱۶۹ قانون مالیات‌های مستقیم، تنها روش ارسال صورت معاملات فصلی به‌صورت الکترونیکی بوده و سازمان امور مالیاتی به‌هیچ‌عنوان صورت معاملات را به‌صورت دستی تحویل نمی‌گیرد.
مؤدیان مشمول ارسال صورت معاملات فصلی می‌توانند به دو روش اقدام به ارسال گزارش معاملات خود کنند؛

روش‌های ارسال صورت معاملات فصلی

• به‌صورت برخط (Online): در این روش مؤدی با مراجعه به سامانه معاملات فصلی به‌صورت آنلاین اقدام به ثبت معاملات خود به‌صورت دستی و رکورد به رکورد کرده و آن را به سامانه ارسال می‌کند.
• به‌صورت غیر برخط (Offline): در این روش مؤدی با مراجعه به وب‌سایت سازمان امور مالیاتی، نرم‌افزار صورت معاملات فصلی را دانلود کرده و در سیستم خود اجرا می‌کند. پس از اجرای نرم‌افزار در سیستم و تا پایان ثبت گزارش‌ها، نیازی به اینترنت نیست و تنها در زمان ارسال گزارش صورت معاملات فصلی باید به اینترنت متصل باشید. در کنار این، مؤدیان می‌توانند از نرم‌افزارهای حسابداری مورد تائید سازمان امور مالیاتی برای ثبت صورتحساب‌های مالی خود استفاده کرده و در زمان لازم فهرست صورت معاملات فصلی خود را از این نرم‌افزار دریافت کرده و در سامانه صورت معاملات فصلی بارگذاری نمایند.

منبع: پرشین تکس